چربی های خون
افزايش چربي خون همراه با بيماريهايي مانند کم کاري تيروييد، بعضي از بيماريهاي کبدي و کليوي ، بيماريهاي قند( ديابت) ، نارسايي مزمن کليه، چاقي، بعضي از عفونتها ، اعتياد به الکل ، ايدز و … ديده مي شود.
همچنين افزايش چربي خون ممکن است علامت بيماري ديگري نبوده و بيمار به صورت اوليه دچار آن شود. براي تشخيص بالا بودن چربي خون، اندازه گيري دو نوع چربي خوني يعني کلسترول و تري گليسيريد انجام مي شود. در اين ميان معمولا افزايش کلسترول به عنوان عامل بيماري زاي جديدتري مطرح مي شود.
کلسترول انواع مختلفي دارد. افزايش کلسترول با تراکم پايين ( LDL ) منجر به عوارض عروقي به صورت تصلب شرايين ( اترواسکروز) در عروق مختلف مي شود که مي تواند باعث سکته هاي قلبي و مغزي شود. از طرف ديگر افزايش کلسترول با تراکم بالا ( HDL ) بر خلاف افزايش LDL عمل کرده و منجر به جلوگيري از عوارض ذکر شده مي گردد.
با توجه به وجود انواع مختلف هيپرليپيدمي، بيماران حتما بايد به توصيه هاي دارويي و تغذيه اي پزشک معالج خود توجه دقيق داشته باشند، چون هر کدام از اين انواع، درمان دارويي و رژيم غذايي خاص خود را نياز دارد.
انواع اصلی چربی های موجود درخون :
چربی های اصلی موجود در پلاسما عبارت است از کلسترول و تری گلیسرید که به صورت متصل به پروتئین در پلاسما ( تحت عنوان لیپوپروتئین ها ) در گردش می باشند.
لیپوپروتئین های اصلی عبارت است از :
شیلومیکرون ، VLDL, LDL. HDL . بیشترین نوع چربی که در خون جابجا می شود تری گلیسرید می باشد که در شبانه روز در حدود 70 تا 150 گرم از آن وارد پلاسما شده و خارج می شود. در صورتی که این میزان برای کلسترول 1 تا 2 گرم می باشد.
شیلومیکرون بزرگترین لیپوپروتئین می باشد که تری گلیسرید را از روده از طریق مجرای توراسیک به درون سیستم وریدی حمل می کند. در مویرگهای بافت چربی و بافت عضلانی در حدود 90 درصد این تری گلیسرید موجود در شیلومیکرون برداشته می شود.
از هیدرولیز شیلومیکرون اسید چرب و گلیسرول حاصل می شود که بدورن سلولهای چربی و عضلاتت وارد شده و به مصرف انرژِی رسیده و یا ذخیره می شود . مابقی توسط کبد برداشته می شود. VLDL تری گلیسرید تولید شده در داخل بدن را حمل می کند از کبد به مناطق محیطی مانند عضلات .
VLDL بعد از مدتی به IDL تبدیل می شود و بعد از 2 تا 6 ساعت به LDL تبدیل می شود که نیمه عمر آن در خون در حدود 2 تا 3 روز خواهد بود. بنابراین عمده ترین منبع LDL ، . VLDL می باشد . در حدود 70 درصد LDL توسط کبد برداشته می شود. قسمت مقدار کمی از آن که البته بسیار مهم هم می باشد توسط ماکروفاز ها برداشته می شود که به دیواره شریانها مهاجرت می کنند و سبب تشکیل پلاکهای اترواسکلروز ی می شوند.
افزایش کلسترول خون می تواند بدلیل افزایش تولید و یا نقص در پاکسازی VLDL و یا افزایش تبدیل VLDL به LDL باشد. افزایش تولید VLDL توسط کبد میتواند ناشی چاقی ، دیابت ، مصرف الکل ، سندروم نفروتیک و یا ناشی از عوامل ژنتیکی باشد .
هر وضعیتی که سبب افزایش میزان LDL و کلسترول خون می شود اغلب سبب افزایش سطح تری گلیسرید خون هم می شود. نقص در برداشت LDL می تواند ژنتیکی باشد. گاهی مسائل تغذیه ای هم در این افزایش چربی نقش دارند.
افزایش 25 تا 40 میلی گرم کلسترول از حد نرمال آن می تواند ریسک ابتلا به بیماریهای عروقی قلب را بالا ببرد.
چربی بالای خون به چند گروه می تواند تقسیم بندی شود .
نوع اول:
در نوع اول آن برداشت تری گلیسرید موجود در شیلومیکرون و VLDL دچار نقص می باشد. در افراد جوان می تواند خود را تشان دهد . در این حالت احتمال پانکراتیت و درد شکمی وجود دارد . وجود گزانتوما در این افراد شایع است. نیز بزرگ شدن کبد و طحال می تواند وجود داشته باشد. مصرف غذای چرب سبب افزایش بروز علایم خواهد شد .
هدف از درمان در این افراد کاهش میزان شیلومیکرون در خون می باشد . همه نوع چربی باید در رژیم غذایی محدود شود.
نوع دوم:
در نوع دوم میزان LDL خون بدلایل مختلفی افزایش می یابد. در این افراد LDL و کلسترول خون بالا می باشد . در این افراد باید با استفاده از رژِیم غذایی و مصرف دارو میزان کلسترول را تحت کنترل درآورد .
نوع سوم:
در نوع سوم میزان VLDL و کلسترول خون بالا است . ( بنابراین میزان تری گلیسرید خون بالا می باشد ) . در این افراد هم با
ید با استفاده از رژیم غذایی و دارو چربی خون در حد نرمال حفظ شود.
نوع چهارم:
در نوع چهارم میزان تری گلیسرید بالاست . میزان کلسترول نرمال و یا کمی بالاست. این نوع چربی خون معمولا می تواند با اختلال در متبولیسم قند ( مقاومت به انسولین ) و چاقی همراه باشد. رژیم محدودیت مصرف چربی و افزایش مصرف کربوهیدراتها می تواند سبب افزایش سطح چربی باشد. کاهش وزن ، عدم مصرف الکل ونیز رعایت در صرف کربوهیدراتها لازم است.
نوع پنجم:
در نوع پنجم میزان تری گلیسرید بالا ست و علاوه بر آن میزان شیلومیکرون هم بالاست. علایم با مصرف الکل و چربی تشدید می شود . افزایش اسید اوریک ، عدم تحمل گلوکز و چاقی می تواند وجود داشته باشد. خطر اصلی در این افراد پانکراتیت می باشد. رعایت رژیم غذایی ، کاهش وزن و دارو برای کنترل چربی لازم است .
گاهی هم افزایش چربی خون ثانویه به وجود بیماریهای دیگر می باشد. مانند مصرف الکل ، دیابت کنترل نشده ، مشکلات کبدی و مصرف داروها ( مانند استروژنها ، قرص های پیشگیری از بارداری ، رتینوئیدها ، تیازیدها و کورتون) .
چگونه چربي خون خود را کاهش دهیم؟
چربي های مواد به دو گروه اشباع شده و اشباع نشده تقسيم می گردند.
چربي های اشباع شده :
( مانند گوشت قرمز سوسيس، کالباس، همبرگر، قلوه، مغز زبان، کره، پنير، بستنی، شکلات، نارگيل ، کلوچه، پيراشکی و شير پرچرب) مستقيما چربی خون را افزايش می دهند؛
چربي های اشباع نشده:
( مانند روغن زيتون، روغن آفتابگردان، روغن سويا، روغن ذرت و گوشت ماهی، اردک و غاز) اثرشان مانند چربی های اشباع شده نیست و مستقيما چربی خون را افزايش نمی دهند؛ به علاوه چربي های اشباع نشده موجود در ماهي نه تنها خطر انسداد عروق را کاهش می دهد، بلکه به رقيق شدن خون کمک می کنند.
جهت كنترل چربي خون خود موارد زیر را رعایت کنید:الف- مصرف مواد غذائی حاوی چربي های اشباع شده را تا حد ممکن کاهش دهيد.
ب – حداقل دوبار در هفته از ماهی ( به صورت کبابی يا پخته ) استفاده نماييد.
ج – حتی الامکان کره نباتی يا مارگارين را جايگزين کره معمولی كنيد.د – در هفته بيشتر از سه يا چهار عدد تخم مرغ استفاده نكنيد.ه – مرتب ورزش كنيد.
و- حداقل چهار تا پنج نوع ميوه يا سبزی تازه در وعده غذايي روزانه خود بگنجانيد. ز- سيگار نكشيد.
ح – استرسهای محيطي را تا حد ممکن کاهش دهيد.
راهکارهای اصلی جهت کاهش چربی خون :
رعايت نکات زير به همه بيماران دچار افزايش چربي خون توصيه مي شود. بهتر است بدانيم افراد سالم نيز با رعايت اين نکات از احتمال هيپرليپيدمي تا حد زيادي مصون خواهند بود و همه افراد خانواده مي توانند از رژيم غذايي ضد افزايش چربي خون سود ببرند:
1- انجام ورزش به صورت منظم، حداقل هفته اي سه روز، در کنترل وزن و متعادل نگه داشتن چربي ها خون اثر واضحي دارد. بهترين ورزش پياده روي ، دوچرخه سواري و شنا است.
2- وزن ايده آل حفظ شود و در صورت وجود چاقي، کاهش وزن اکيدا توصيه مي شود.
3- از مصرف الکل و سيگار به شدي پرهيز شود.
4- توصيه مي شود از رژيم غذايي حاوي کم ترين ميزان چربي استفاده شود. به خصوص بايد از مواد غذايي حاوي کلسترول و چربي هاي اشباع شده پرهيز نمود. از شير و فرآورده هاي لبني کم چرب و يا بدون چرب استفاده شود . از مصرف کره و خامه خودداري شود. هر گونه چربي گوشت قرمز و همچنين پوست مرغ قبل از پخت جدا شده و دور ريخته شود. از تخم مرغ به صورت محدود استفاده شود. حتي الامکان از سرخ کردن مواد غذايي خودداري شده و مواد غذايي به صورت آب پز و کبابي ، تنوري ( فر) تهيه شود.
مصرف گوشت ماهي با توجه به وجود چربي هاي مفيد در آن توصيه مي شود. البته بايد توجه داشت که ماهي نيز بهتر است سرخ نشود.
سبزيجات و ميوه هايي که حاوي چربي ناچيزي هستند مي توانند به صورت آزادانه مورد مصرف قرار گيرند.
مصرف مغزها ( گردو، آجيل) و روغن زيتون مي تواند موجب اثر مفيدي در کاهش LDL ( چربي با تراکم پايين ) شود. البته بايد توجه داشته باشيد که مصرف زياد و بي رويه اين مواد مي تواند باعث چاقي شود.
مصرف روغن ماهي نباتي جامد باعث افزايش LDL و کاهش HDL شده و بهتر است تا حد امکان از مصرف آن خودداري شود. بر خلاف آن کره هاي گياهي ( مارگارين) حاوي استانول ( Stanol ) باعث کاهش LDL مي شود .
برنامه غذايي که جهت تغذيه افراد جامعه در امريکا توصيه شده به صورت زير است:
کليه افراد بالاي 2 سال بايد 30% از کالري مورد نياز روزانه خود را از چربي تامين نمايند و کمتر از 10% کالاري روزانه از چربي هاي اشباع به دست آيد. همچنين ميزان مصرف روزانه روزانه کلسترول بايد کمتر از 300 ميلي گرم باشد.
در زماني که پرهيز غذايي براي درمان افزايش چربي خون مورد نظر است بايد ضمن تامين 30% کالري روزانه از چربي ، کمتر از 75 کالري از چربي هاي اشباع به دست آمده و روزانه کمتر از 200 ميلي گرم کلسترول مصرف شود.
جهت برنامه ريزي رژيم غذايي مي توانيد به جداول کالري و محتو
